آنچه باید در مورد سرطان خون (لوسمی) بدانید
دربارۀ این مقاله
سرطان خون (لوسمي) سرطاني است كه در بافتهاي خونساز آغاز ميشود.
آموختن مراقبتهای پزشکی در مورد سرطان خون (لوسمی) به شما کمک ميکند تا در مراقبت از خودتان نقش فعالی ایفا کنید. در این مقاله اين موضوعات به بحث گذاشته شده است:
- گزینههای درمانی
- مراقبت حمایتی مورد نیاز شما پیش از درمان، در حین درمان یا پس از آن، آزمايشهايی که پزشک در جلسات پیگیری سلامتي شما پس از درمان تجویز ميکند.
- شرکت در مطالعات پژوهشی
در این مقاله فهرستی از پرسشهایی وجود دارد که شاید پاسخ آنها را از پزشک بخواهيد. خيليها به همراه داشتن فهرستی از پرسشهای مورد نظر خود را در جلسات ملاقات با پزشک مفید يافتهاند. برای به یاد داشتن صحبتهای پزشک، میتوانید یادداشت بردارید یا از وی بپرسید که میتوانید صحبتهایش را ضبط کنید یا نه. همچنین شاید مایل باشید از یکی از اعضای خانواده یا دوستانتان بخواهید شما در جلسات ملاقات با پزشک همراهی کنند، تا برایتان یادداشت بردارند، پرسشهایی را مطرح کنند یا فقط به صحبتهای پزشک گوش کنند.
براي بهدست آوردن آخرين اطلاعات مربوط به سرطان خون (لوسمي)، ميتوانيد به وبسايت پايگاه علمي، پزشكي و آموزشي مؤسسة تحقيقات، آموزش پيشگيريسرطان www.ncii.ir مراجعه كنيد. در اين وبسايت مطالبي دربارة سرطان خون (لوسمي) اطفال و بزرگسالان موجود است.
سلولهای خونی طبیعی
سلولهای خونی سرطانی
سرطان خون (لوسمی)، سرطانی است که در بافتهای خونساز آغاز میشود. دانستن نحوۀ تشکیل گلبولهای خونی طبیعی به شناخت این سرطان کمک میکند.
گلبولهای خونی طبیعی
بیشتر گلبولهای خونی را سلولهایی در مغز استخوان به نام سلولهای بنیادی ميسازند. مغز استخوان مادۀ نرمی است که در ميانة بیشتر استخوانها وجود دارد.
سلولهای بنیادی انواع گوناگون گلبولهای خونی را میسازند که هر یک وظيفۀ خاصی بر عهده دارد:
گلبولهای سفید خون با عفونت مقابله میکنند. گلبولهای سفید به چند دسته تقسیم میشوند.
گلبولهای قرمز خون به تمام بافتهای بدن اکسیژن میرسانند.
پلاکتها موجب لخته شدن خون میشوند که خونریزی را مهار میکند.
سلولهای بنیادی، با توجه به نیاز بدن گلبولهای سفید، گلبولهای قرمز و پلاکتها را تولید میکند
وقتی سلولها پیر میشوند یا معیوب میشوند، از بین میروند و سلولهای جدید جای آنها را میگيرند.
در تصویر زیر چگونگی تبدیل سلولهای بنیادی به گونههای مختلف گلبولهای سفید نشان داده شده است. ابتدا، سلول بنیادی به سلول بنیادی میلوئیدی (مغز استخوانی) یا لنفوئیدی (لنفاوی) تبدیل میشود:
- سلول بنیادی میلوئیدی به بلاست میلوئیدی تبدیل میشود. این بلاست به گلبول قرمز، پلاکت یا یکی از گونههای گلبولهای سفید تبدیل ميشود.
- سلول بنیادی لنفاوی به بلاست لنفاوی تبدیل میشود. این بلاست به یکی از گونههای گلبول سفید، مانند سلولهاي بي(B Cells) یا سلولهای تي(T Cells) تبدیل ميشود.
گلبولهای سفید بهوجود آمده از بلاستهای مغز استخوانی با گلبولهای سفید بهوجود آمده از بلاستهای لنفاوی متفاوتاند.
بیشتر سلولهای خونی در مغز استخوان رشد میکنند و سپس به درون رگهای خونی میروند. خونی که در رگهای خونی و قلب جاری است، خون محیطی (Peripheral Blood) نام دارد.
سلولهای خونی سرطانی
در فرد مبتلا به سرطان خون (لوسمی)، مغز استخوان سلولهای خونی غیرطبیعی میسازد. این سلولهای غیرطبیعی سلولهای خونی سرطانی هستند.
برخلاف سلولهای خونی طبیعی، سلولهای خونی سرطانی در آن زمانی که باید، از بین نمیروند. این سلولها جای گلبولهای سفید، گلبولهای قرمز و پلاکتهای طبیعی را تنگ ميکنند كه موجب اخلال در انجام وظایف سلولهای خونی طبیعی میشود.
انواع سرطان خون (لوسمی)
انواع سرطان خون (لوسمی) را میتوان براساس سرعت پیشرفت و وخیمتر شدن آنها گروهبندی کرد. سرطان خون (لوسمی) یا مزمن است (که معمولاً به مرور وخیمتر میشود) یا حاد (که معمولاً به سرعت وخیمتر میشود):
- سرطان خون (لوسمی) مزمن: در مراحل ابتدایی سرطان، سلولهای خونی سرطانی هنوز قادرند برخی از وظایف گلبولهای سفید را انجام دهند. گاه، در فرد مبتلا در ابتدا هیچ علامتی بروز نمیيابد. پزشکان، اغلب در معاينههاي معمولی، پیش از آنکه علامتی بروز كند، متوجه سرطان خون (لوسمی) مزمن میشوند.
سرطان خون (لوسمی) مزمن، به مرور وخیمتر میشود. با افزایش تعداد سلولهای سرطانی در خون، علائمی مانند تورم غدد لنفاوی یا عفونت در بیمار بروز مییابند.
- سرطان خون (لوسمی) حاد: سلولهای خونی سرطانی هیچیک از وظایف گلبولهای سفید طبیعی را انجام نمیدهند. تعداد سلولهای خونیسرطانی به سرعت افزایش مییابد. سرطان خون (لوسمی) حاد معمولاً به سرعت وخیمتر میشود.
انواع سرطان خون (لوسمی) را همچنين میتوان براساس نوع سلول خونی گرفتار گروهبندی کرد. سرطان خون (لوسمی) در سلولهای لنفاوی یا سلولهای میلوئید آغاز ميشود. تصویر این سلولها را مشاهده کنید. به سرطان خوني که سلولهای لنفاوی را گرفتار میکند، سرطان خون لنفوئید، لنفوسیتیک (lymphocytic) یا لنفوبلاستیک (lymphoblastic) ميگويند. به سرطان خوني که سلولهای مییلوئید را گرفتار میکنند سرطان خون میلوئید، ميلوزنوس (Myelogenous) یا میلوبلاستیک (Myeloblastic) ميگويند.
چهار گونة رایج سرطان خون (لوسمی) وجود دارد:
- لوسمی لنفوسیتیک مزمن (Chronic Lymphocytic Leukemia- CLL) : سلول هاي لنفاوی را گرفتار ميكند و معمولاً بهکندی گسترش مییابد. سالانه بیش از 15000 مورد جدید ابتلا به سرطان خون (لوسمی)، مربوط به این نوع است. در بیشتر موارد، افراد مبتلا به این سرطان بالای 55 سال سن دارند. کودکان تقریباً هرگز به این سرطان، مبتلا نمیشوند.
- لوسمی میلوئید مزمن (Chronic Myeloid Leukemia- CML): سلولهای میلوئید را گرفتار میکند و گسترش آن در مراحل اولیة بیماری کند است. سالانه نزدیک به 5000 مورد جدید ابتلا به سرطان خون (لوسمی)، مربوط به این نوع است. این نوع سرطان عمدتاً بزرگسالان را گرفتار میکند.
- لوسمی لنفوسیتیک - تلنفوبلاستیک- حاد (Acute Lymphocytic - Lymphoblastic Leukemia- ALL ) سلولهای لنفاوی را گرفتار میکند و به سرعت گسترش مییابد. سالانه بیش از 5000 مورد جدید ابتلا به سرطان خون (لوسمی) مربوط به این نوع است. ALL شایعترین نوع سرطان خون (لوسمی) در اطفال است. این سرطان بزرگسالان را نیز گرفتار میکند.
- لوسمی میلوئید حاد (Acute Myeloid Leukemia- AML) سلولهای میلوئید را گرفتار میکند و به سرعت گسترش مییابد. این نوع سرطان هم بزرگسالان و هم اطفال را گرفتار میکند.
- لوسمی هیری سلول مويي (Hairy Cell Leukemia):گونهای نادر از سرطانهای خون مزمن است. این نوع سرطان خون (لوسمی) یا ساير انواع نادرسرطان خون (لوسمی)، در این جزوه به بحث گذاشته نشده است . این گونههای نادر سرطان خون (لوسمی)، سالانه روی همرفته کمتر از 6000 مورد جدید از ابتلا به انواع سرطان خون (لوسمی) را تشکیل می-دهند.
عوامل خطرزا
وقتي كه ميفهميدبه سرطان مبتلا شده ايد، طبيعي است که بخواهید بدانید چه عواملی در ایجاد سرطان دخيل بودهاند. هیچکس از دلیل قطعی ایجاد سرطان خون آگاه نیست. پزشکان به ندرت دلیل ابتلای يكي و عدم ابتلای دیگری را به سرطان خون میدانند. با وجود اين، تحقیقات نشان میدهند که برخی از عوامل خطرزای خاص احتمال ابتلای فرد به سرطان را افزایش میدهد.
عوامل خطرزای انواع مختلف سرطان خون (لوسمی) با هم متفاوتاند:
- تابش اشعه: افرادی که به میزان زیاد در معرض تابش اشعه هستند بسیار بیشتر از دیگران در معرض خطر ابتلا به سرطانهای خون AML، CML یا ALL قرار دارند.
- انفجار بمبهای هستهای: انفجار بمبهای هستهای موجب تابش اشعه به میزان بسیار زیاد میشود (مانند انفجار بمبهای هستهای در ژاپن در جنگ جهانی دوم). خطر ابتلای بازماندگان انفجار بمبهای هستهای، بهخصوص کودکان به سرطان خون (لوسمی) بیشتر از افراد ديگر است.
- پرتودرمانی: موقعیت دیگری که در آن افراد در معرض تابش اشعه به میزان زیاد قرار ميگيرند، در روشهای درمانی سرطان و امراض ديگر است. پرتودرمانی احتمال ابتلا به سرطان خون (لوسمی) را افزایش ميدهد.
- عكسبرداري تشخیصی با اشعۀ ایکس: در عكسبرداري با اشعۀ ایکس برای دندانپزشکی و عکسبرداریهای ديگر تشخیصی با اشعۀ ایکس (مانند سیتی اسکن) افراد در معرض میزان بسیار کمتری از تابش اشعه هستند. هنوز نمیدانیم که این میزان اشعه در کودکان یا بزرگسالان موجب سرطانميشود یا نه. محققان در حال بررسی این موضوع هستند که آیا تعداد زیاد عكسبرداري با اشعۀ ایکس خطر ابتلا به سرطان خون (لوسمی) را افزایش میدهد یا نه. همچنین این موضوع را نیز بررسی میکنند که آیا سیتی اسکن در دوران کودکی خطر ابتلا به سرطان خون (لوسمی) را در افراد افزایش ميدهد یا نه.
- کشیدن سیگار: کشیدن سیگار خطر ابتلا به سرطان خون AML را افزایش میدهد.
- بنزن: سروکار داشتن با بنزن در محیط کار موجب ابتلا به سرطانهای خون AML CML یا ALL ميشود. بنزن یک از مواد پر کاربرد در صنایع شیمیایی است. این ماده در دود سیگار و بنزین نیز وجود دارد.
- شیمیدرمانی: افراد مبتلا به سرطانی که برخی داروهای ضدسرطان مصرف ميكنند، گاهی اوقات بعدها دچار سرطانهای خون AML یا ALL میشوند. مثلاً، درمان بهوسیلۀ داروهایی موسوم به مواد آلکیله کننده (Alkylating Agents) یا مهارکنندههای توپوایزومراز (Topoisomerase Inhibitors) کمی خطر ابتلا به سرطان خون (لوسمی) حاد را افزایش ميدهد.
- سندروم داون و برخی دیگر از بیماریهای وراثتی: سندروم داون و برخی دیگر از بیماریهای وراثتی خطر ابتلا به سرطان خون (لوسمی) حاد را افزایش میدهند.
- سندروم میلودیسپلاستیک(Myelodysplastic Syndrome) و برخی دیگر از اختلالات خونی: خطر ابتلا به سرطان خون (لوسمی) حاد در افراد مبتلا به برخی اختلالات خونی نسبت به دیگران بیشتر است.
- ویروس لوسمی T-Cell انسانی نوع یک (Human T-Cell Leukemia Virus Type 1- HTLV-1): افراد مبتلا به ویروس HTLV-1 نسبت به دیگر افراد بیشتر در معرض خطر ابتلا به نوع نادری از سرطان خون (لوسمی) بهنام سرطان خون (لوسمی) T-Cell بزرگسالان هستند. هرچند ویروس HTLV-1 موجب بروز این بیماری نادر ميشود، اما سرطان خون (لوسمی) T-Cell و گونههای ديگر سرطان خون (لوسمی) مسری نیستند.
- پيشينۀ خانوادگی ابتلا به سرطان خون (لوسمی): ابتلای بیش از یک فرد از يك خانواده به سرطان خون (لوسمی)، بسیار نادر است. اگر چنین موردی پیش بیاید، احتمالاً در مورد سرطان خون (لوسمی) CLL خواهد بود. با وجود اين، افراد بسیار اندکی هستند که به سرطان خون (لوسمی) CLL مبتلا باشند و پدر، مادر، برادر، خواهر یا فرزندشان نیز به این سرطان مبتلا شود.
داشتن یک یا چند عامل خطرزا به معنای ابتلای قطعی فرد به سرطان خون (لوسمی) نیست. بیشتر افرادی که با عوامل خطرزا سروكار دارند، هرگز به سرطان مبتلا نمیشوند.
علائم بیماری
مانند تمام سلولهای خونی، سلولهای خونی سرطانی نیز در تمام بدن جریان پیدا میکنند. علائم سرطان خون (لوسمی) به تعداد گلبولهای خونی سرطانی و مکان تجمع آنها در بدن بستگی دارد.
پيش ميآيد كه افراد مبتلا به سرطان خون (لوسمی) مزمن، علامتی از خود بروز ندهند. پزشک، بیماری را در یک آزمایش خون معمولی تشخیص ميدهد.
معمولاً دلیل مراجعه افراد مبتلا به سرطان خون (لوسمی) حاد به پزشکشان این است که احساس مریضی میکنند. اگر مغز درگیر شده باشد، دچار سردرد، استفراغ، گیجی، از دست دادن مهار عضلات یا تشنج ميشوند. سرطان خون (لوسمی) بخشهای ديگر بدن مانند دستگاه گوارش، کلیهها، ریهها، قلب یا بیضهها را نیز درگیر ميکند.
علائم شایع سرطان خون (لوسمی) مزمن یا حاد عبارتاند از:
- تورم غدد لنفاوی که معمولاً بدون درد است (مخصوصاً غدد لنفاوی گردن یا زیر بغل)
- تب یا تعرق شبانه
- عفونتهای پیدرپی
- احساس خستگی یا ضعف
- به آساني دچار خونریزی و کبودی شدن (خونریزی لثهها، لکههای ارغوانی رنگ روی پوست یا نقاط کوچک قرمز زیر پوست)
- تورم یا ناراحتی در شکم (ناشی از تورم طحال یا کبد)
- کاهش وزن بیدلیل
- درد استخوان و مفاصل
در بیشتر مواقع، این علائم مربوط به سرطان نیستند. عفونت یا مشکلات ديگر مربوط به سلامتی نیز موجب بروز این علائم ميشود. تنها پزشک میتواند در این مورد نظر قطعی بدهد.
هر فردی که دچار این علائم شود، باید به پزشک مراجعه کند تا مشکلاتش مشخص و به سادهترین شکل ممکن درمان شود.
تشخیص
ساير آزمایشها
گاهی، پزشکان پس از انجام یک آزمایش خون ساده متوجه سرطان خون (لوسمی) میشوند. اگر علائم مربوط به سرطان خون (لوسمی) در شما وجود داشته باشد، پزشک تلاش میکند تا دلیل مشکلات شما را بیابد. پزشک معمولاٌاز پيشينۀ پزشکی خود یا خانوادهتان ميپرسد.
شايد لازم باشد یک یا چند آزمایش انجام دهید:
- معاینات بالینی: پزشک بدنتان را معاینه میکند تا مشخص شود در غدد لنفاوی، طحال یا کبد تورم وجود دارد یا نه.
- آزمایش خون: در آزمایشگاه آزمایش شمارش سلولهای خونی (Complete Blood Count) انجام ميدهند تا تعداد گلبولهای سفید، گلبولهای قرمز و پلاکتهای خون شما را بسنجند. سرطان خون (لوسمی) موجب تولید تعداد بسیار زیادی گلبول سفید در خون میشود. همچنین موجب کاهش میزان هموگلوبین موجود در گلبولهای قرمز و پلاکتها نیز میشود.
- نمونهبرداری (Biopsy): پزشک بافت را برمیدارد و در آن به جستوجوی سلولهای سرطانی میپردازد. نمونهبرداری تنها روشی است که بهطور قطع وجود سلولهای خونی سرطانی را در مغز استخوان مشخص میکند. پیش از نمونهبرداری از بیحسی موضعی(Local Anesthesia) برای بیحس کردن محدودۀ مورد نظر استفاده میكنند. این کار به کاهش درد کمک میکند. پزشک کمی مغز استخوان از استخوان لگن یا یک استخوان بزرگ دیگر برمیدارد. پاتولوژیست آن بافت را بهدنبال وجود یا عدم وجود سلولهای سرطانی در زیر میکروسکوپ بررسی می کند.
پزشک شما به دو طریق از مغز استخوان نمونهبرداری ميکند. برخی افراد در یک جلسه هر دو روش را تجربه ميكنند:
- آسپیراسیون مغز استخوان Bone Marrow Aspiration: پزشک از سرنگي ضخیم و تو خالی برای برداشتن نمونۀ مغز استخوان استفاده میکند.
- نمونهبرداری از مغز استخوان: پزشک از سوزني بسیار ضخیم و توخالی برای برداشتن تکهای از استخوان و مغز استخوان استفاده میکند.
ساير آزمايشها
آزمایشهایی که پزشک برای شما تجویز میکند به علائم و نوع سرطان خون (لوسمی) بستگی دارد. شايد لازم است برخی از ساير آزمایشها را انجام دهید:
- آزمایش سیتوژنتیک Cytogenetics: در آزمایشگاه، کروموزومهای سلولهای نمونه خون، مغز استخوان یا غدد لنفاوی را بررسی ميكنند. اگر کروموزومهای غیرطبیعی مشاهده شوند، این آزمایش نوع سرطان خون (لوسمی) را مشخص ميكند. مثلاً، مبتلایان به سرطان خون (لوسمی) CML یک کروموزوم غیرطبیعی به نام کروموزوم فیلادلفیا دارند.
- آزمایش مایع نخاعی Spinal Tap: پزشک شما کمی از مایع مغزی- نخاعی(Cerebrospinal Fluid) شما را برميدارد (مایعی که فضای داخل و اطراف مغز و نخاع را پر میکند). پزشک از سرنگي بلند و باریک برای برداشتن کمی از این مایع از انتهای ستون فقرات استفاده میکند. این فرایند در حدود 30 دقیقه زمان میبرد و برای انجام آن از بیحسی موضعی استفاده ميكنند. پس از انجام این آزمایش، باید چند ساعت بدون حرکت دراز بکشید تا سردرد نگيريد. در آزمایشگاه این مایع را از نظر وجود سلولهای خونی سرطانی یا ساير نشانههای مشکلزا بررسی ميكنند.
- عكسبرداري با اشعۀ ایکس از قفسۀ سینه: تصویر گرفته شده با اشعۀ ایکس تورم غدد لنفاوی یا نشانههای ديگر بیماری در قفسۀ سینه را نشان ميدهد.
بهتر است پیش از انجام آسپیراسیون مغز استخوان یا نمونهبرداری از آن، اين موارد را از پزشک خود بپرسید:
|
درمان
انتظار تحت نظارت
شیمیدرمانی
درمان بیولوژیک
پرتودرمانی
پیوند سلولهای بنیادی
نظرات شما عزیزان: